Ακρόπολη

O Παρθενώνας

Η λέξη «Παρθενώνας» σημαίνει «ναός της Παρθένου». Στον Παρθενώνα, η θεά Αθηνά λατρευόταν ως «Παρθένος θεά». Εσωτερικά ο Παρθενώνας έχει δύο αίθουσες: Στη μία βρισκόταν το λατρευτικό άγαλμα της θεάς Αθηνάς και στην άλλη το θησαυροφυλάκιο της πόλης. Εκεί μεταφέρθηκε αργότερα και το θησαυροφυλάκιο της Συμμαχίας της Δήλου, της οποίας την ηγεσία είχαν οι Αθηναίοι.

Κείμενο

Οι διαδοχικές χρήσεις του λόφου της Ακροπόλεως

1) Αρχικά, κατά τη νεολιθική εποχή, στο λόφο της Ακρόπολης υπήρχε ένας μικρός οικισμός.

2) Αργότερα, κατά τη μυκηναϊκή εποχή, η πόλη της Αθήνας έγινε βασίλειο ανάλογο με τα άλλα βασίλεια που υπήρχαν τότε στον ελλαδικό χώρο. Στο λόφο της Ακροπόλεως οικοδομήθηκε το ανάκτορο της πόλης και ο κυριότερος ναός της, που ήταν αφιερωμένος στη θεά προστάτιδα της πόλης τη θεά Αθηνά. Τα οικοδομήματα περιβλήθηκαν από επιβλητικό τείχος.

3) Κάποια στιγμή η βασιλεία καταργήθηκε και το ανάκτορο ισοπεδώθηκε. Τότε, ο λόφος της Ακροπόλεως μετατράπηκε στο θρησκευτικό κέντρο της πόλης. Εκεί βρισκόταν το σπουδαιότερο ιερό της Αθήνας με ναούς αφιερωμένους στη θεά Αθηνά. Το μυκηναϊκό τείχος διατηρήθηκε προκειμένου να οριοθετεί το χώρο του ιερού. Στο ιερό υπήρχαν εκτός από ναοί, και αγάλματα, τα οποία ήταν αφιερώματα της πόλης ή εύπορων ιδιωτών προς τη θεά Αθηνά. Οι ναοί και τα αγάλματα ήταν διακοσμημένα με χρώματα.

Η οικοδόμηση των μνημείων που βλέπουμε σήμερα στο λόφο της Ακροπόλεως- Ιστορικό πλαίσιο Οι περσικοί πόλεμοι είναι ένας σημαντικός σταθμός στην ιστορία των Ελλήνων. Οι Πέρσες επιχείρησαν δύο εκστρατείες εναντίον των Ελλήνων συγκεντρώνοντας στρατό από κάθε γωνιά της αυτοκρατορίας τους: μία το 490 π.Χ. και άλλη μία δέκα χρόνια αργότερα το 480 π.Χ. Οι κρατικοί σχηματισμοί των Ελλήνων –πόλεις- κράτη και βασίλεια- συμμάχησαν προκειμένου να αποκρούσουν τον Πέρση εισβολέα. Και οι δύο εκστρατείες κατέληξαν σε αποτυχία παρά τη συντριπτική αριθμητική υπεροχή του περσικού στρατού. Οι Έλληνες ενωμένοι νίκησαν, επειδή μάχονταν για την ελευθερία τους. Η ελευθερία είναι ένα μία έννοια θεμελιώδης για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Οι Πέρσες και οι υπόδουλοι σε αυτούς λαοί μάχονταν από φόβο για τον Πέρση βασιλιά, δε γνώριζαν τί σημαίνει ελευθερία. Στις μάχες των περσικών πολέμων πρωταγωνίστησαν οι Αθηναίοι και οι Σπαρτιάτες. Οι νίκες στους περσικούς πολέμους τόνωσαν το αίσθημα της εθνικής υπερηφάνειας και της αυτοπεποίθησης των Ελλήνων και έδωσαν ώθηση στον πολιτισμό.

Κατά τη διάρκεια της δεύτερης περσικής εκστρατείας, η στρατιωτική ηγεσία της πόλης- κράτους των Αθηνών έκρινε ότι οι Αθηναίοι έπρεπε να εγκαταλείψουν την πόλη τους και να οργανώσουν αλλού την άμυνά τους. Έτσι, οι Πέρσες εισέβαλαν στην έρημη πόλη και τη λεηλάτησαν. Πυρπόλησαν τους ιερούς ναούς της Ακροπόλεως και του Σουνίου. Μετά τη νίκη, οι Αθηναίοι επέστρεψαν στην πόλη τους και αντίκρισαν τους κατεστραμμένους ναούς. Αποφάσισαν να οικοδομήσουν νέους λαμπρότερους ναούς στις ίδιες θέσεις.

Τώρα, η Αθήνα αναλαμβάνει ηγετικό ρόλο μεταξύ των Ελλήνων. Στην πολιτική ζωή της πόλης πρωταγωνιστεί πρώτα ο Κίμων και ύστερα ο Περικλής. Ο Περικλής προάγει τους δημοκρατικούς θεσμούς. Με τις μεταρρυθμίσεις του οι πολίτες συμμετέχουν όλο και περισσότερο στη διοίκηση της πόλης τους. Η δύναμη των αριστοκρατών περιορίζεται. Τα χρόνια που πρωταγωνίστησε ο Περικλής στην πολιτική ζωή της Αθήνας, από το 461 έως το 429 π.Χ., είναι γνωστά ως «ο χρυσός αιώνας του Περικλή»- «αιώνας» που διαρκεί στην πραγματικότητα μόνο τριάντα χρόνια! Ο Περικλής υπέβαλε πρόταση στη συνέλευση των πολιτών της Αθήνας για την ανοικοδόμηση των ναών της Ακρόπολης που πυρπόλησαν οι Πέρσες. Η πρόταση εγκρίθηκε. Τα μνημεία που βλέπουμε σήμερα στην Ακρόπολη είναι τα μνημεία που ανεγέρθηκαν στα πλαίσια του οικοδομικού προγράμματος του Περικλή.

Το 431 π.Χ. ξεσπά πόλεμος μεταξύ των δύο ισχυρότερων ελληνικών πόλεων κρατών, της Αθήνας και της Σπάρτης. Τρία χρόνια μετά το ξέσπασμα του πολέμου οι Σπαρτιάτες πολιορκούν την Αθήνα. Από την πολιορκία προκλήθηκε μία φοβερή επιδημία στην πόλη από την οποία πέθανε ο Περικλής. Το οικοδομικό πρόγραμμα του Περικλή στο λόφο της Ακρόπολης συνεχίζεται και μετά το θάνατό του, αλλά κάποια στιγμή εγκαταλείπεται λόγω οικονομικών προβλημάτων με αποτέλεσμα κάποια μνημεία να μείνουν ημιτελή. Η λήξη του πολέμου βρίσκει την Αθήνα ηττημένη και διαλυμένη οικονομικά.

Στους αιώνες που ακολούθησαν οι ναοί χρησιμοποιήθηκαν με διαφορετικό τρόπο από ό,τι προβλεπόταν κατά την οικοδόμησή τους. Ο Παρθενώνας μετατράπηκε σε Εκκλησία και αργότερα σε Τζαμί. Το 1687 οι Ενετοί πολιορκούσαν τους Τούρκους που ήταν οχυρωμένοι στην Ακρόπολη. Μία ενετική οβίδα έπεσε στον Παρθενώνα, ο οποίος είχε μετατραπεί σε πυριτιδαποθήκη από τους Τούρκους. Έγινε έκρηξη και ένα μεγάλο μέρος του Παρθενώνα καταστράφηκε. Ο λόρδος Elgin κατά το 19ο αιώνα απέσπασε αρχιτεκτονικά μέλη από τα μνημεία της Ακρόπολης και τα μετέφερε στο Λονδίνο. Σήμερα στεγάζονται στο Βρετανικό Μουσείο και γίνονται προσπάθειες για τον επαναπατρισμό τους.

Μυθολογία: Η διαμάχη της Αθηνάς και του Ποσειδώνα για την ονομασία της πόλης Ιδρυτής και πρώτος βασιλιάς της πόλης των Αθηνών ήταν ο Κέκροπας. Η βασιλεία του τοποθετείται στον δέκατο έκτο αιώνα, δηλαδή 1.600 με 1.500 π.Χ. Ο Κέκροπας ίσως ήταν ιστορικό πρόσωπο που πέρασε στο μύθο. Οι Αθηναίοι πίστευαν ότι ήταν από τη μέση και πάνω άνθρωπος και από τη μέση και κάτω φίδι. Ο Κέκροπας είχε ξεχωριστή θέση στην καρδιά των Αθηναίων λόγω του ρόλου του στο μύθο της διαμάχης της Αθηνάς με τον Ποσειδώνα για την ονομασία της πόλης. Δύο από τους θεούς του Ολύμπου, ο θεός της θάλασσας Ποσειδώνας και η θεά της σοφίας Αθηνά, μάλωναν για το ποιός από τους δύο θα δώσει το όνομά του στην πόλη και θα τη θέσει υπό την προστασία του. Μέχρι τότε η πόλη ονομαζόταν Κεκροπία, από το όνομα του βασιλιά της.

Ο λαός της Κεκροπίας συγκεντρώθηκε στο λόφο της Ακρόπολης, όπου, κατά την πανάρχαια αυτή εποχή, βρισκόταν το ανάκτορο της πόλεως. Εκεί, οι δύο θεοί θα παρουσίαζαν τα δώρα τους προς την πόλη. Θα κέρδιζε αυτός με το καλύτερο δώρο. Κριτές θα ήταν οι υπόλοιποι δέκα θεοί του Ολύμπου. Πρώτος ο Ποσειδώνας στάθηκε σε ένα βράχο και χτύπησε δυνατά τη γη με την τρίαινά του. Αλμυρό νερό ξεχύθηκε από το έδαφος και σχηματίστηκε μια λίμνη. Οι Αθηναίοι ενθουσιασμένοι ξέσπασαν σε χειροκροτήματα. Μετά ήρθε η σειρά της Αθηνάς. Η Αθηνά χτύπησε με το δόρυ της τη γη και φύτρωσε μια ελιά. Οι Αθηναίοι, για άλλη μια φορά ενθουσιασμένοι, ξέσπασαν σε χειροκροτήματα. Οι δέκα θεοί ζήτησαν τη γνώμη του βασιλιά Κέκροπα. Αυτός κοίταξε γύρω του. Όπου κι αν έστρεφε το βλέμμα του έβλεπε θάλασσα. Έκρινε λοιπόν ότι το δώρο του Ποσειδώνα δεν ήταν τόσο χρήσιμο για την πόλη. Το δώρο της Αθηνάς αντίθετα ήταν πολύ χρήσιμο, επειδή το δέντρο αυτό ήταν το πρώτο που φύτρωσε στην άγονη γη της Αθήνας. Ο Κέκροπας προτίμησε την Αθηνά. Οι δέκα κριτές θεοί συμφώνησαν. Έτσι, η θεά Αθηνά έδωσε το όνομά της στην πόλη και την έθεσε υπό την προστασία της. Η ελιά έγινε το ιερό σύμβολο της Αθήνας. Έδινε στους Αθηναίους τον καρπό της απ’ όπου έπαιρναν το λάδι.

Τα Προπύλαια Τα μνημεία της Ακροπόλεως περιβάλλονται από τείχη τα οποία έχουν εντυπωσιακή είσοδο: τα Προπύλαια. Λόγω της οικονομικής δυσχέρειας που προκάλεσε ο πόλεμος μεταξύ της Αθήνας και της Σπάρτης, τα Προπύλαια δεν αποπερατώθηκαν.

Ο Ναός της Αθηνάς Νίκης Ο επισκέπτης, ανεβαίνοντας στον ιερό λόφο, βλέπει δεξιά από τα Προπύλαια ένα μικρό κομψό ναό ιωνικού ρυθμού. Ο ναός ήταν αφιερωμένος στη θεά Αθηνά. Εδώ, η Αθηνά λατρευόταν ως «Αθηνά Νίκη».

Ο Παρθενώνας Η λέξη «Παρθενώνας» σημαίνει «ναός της Παρθένου». Στον Παρθενώνα, η θεά Αθηνά λατρευόταν ως «Παρθένος θεά». Στη θέση του Παρθενώνα που βλέπουμε σήμερα υπήρχαν τουλάχιστον δύο παλαιότεροι ναοί που διαδέχθηκαν ο ένας τον άλλο αφιερωμένοι και οι δύο στη θεά Αθηνά Παρθένο. Ο δεύτερος κατά σειρά πυρπολήθηκε από τους Πέρσες. Οι αρχιτέκτονες του Παρθενώνα - που βλέπουμε σήμερα - είναι ο Ικτίνος και ο Καλλικράτης. Στον Παρθενώνα συνδυάζονται οι δύο βασικοί ρυθμοί της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής: ο δωρικός και ο ιωνικός. Εσωτερικά ο Παρθενώνας έχει δύο αίθουσες: Στη μία βρισκόταν το λατρευτικό άγαλμα της θεάς Αθηνάς και στην άλλη το θησαυροφυλάκιο της πόλης. Εκεί μεταφέρθηκε αργότερα και το θησαυροφυλάκιο της Συμμαχίας της Δήλου, της οποίας την ηγεσία είχαν οι Αθηναίοι.

Ο Παρθενώνας είναι διάσημος για τις εκλεπτύνσεις του. Η τεχνική των εκλεπτύνσεων είναι γνωστή και από άλλους αρχαίους ναούς που οικοδομήθηκαν πριν από τον Παρθενώνα, αλλά στον Παρθενώνα η τεχνική των εκλεπτύνσεων φτάνει στο αποκορύφωμά της. «Εκλεπτύνσεις» ονομάζονται οι αδιόρατες αποκλίσεις από τον κάθετο και τον οριζόντιο άξονα.

Για ποιό λόγο οι αρχιτέκτονες εφάρμοζαν την τεχνική των εκλεπτύνσεων; Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν παρατηρήσει ότι όταν μία ευθεία γίνεται απολύτως ευθεία, τότε «με το μάτι» μοιάζει με καμπύλη. Όταν όμως έχει ελαφρά καμπυλότητα, τότε «με το μάτι» μοιάζει με ευθεία. Οι εκλεπτύνσεις χρησιμοποιούνται ως οπτικές διορθώσεις. Ο αρχιτέκτονας «έδινε» μία ελαφρά καμπυλότητα σε μία ευθεία προκειμένου να φαίνεται ότι είναι ευθεία. Μόνο με προσεκτική παρατήρηση διαπιστώνουμε ότι οι ευθείες στον Παρθενώνα δεν είναι στην πραγματικότητα ευθείες. Η πρώτη εντύπωση είναι ότι δεν υπάρχουν καμπύλες στο μνημείο, ενώ στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν ευθείες.

Οι εκλεπτύνσεις στον Παρθενώνα: 1) Η νοητή πυραμίδα: Οι κίονες μοιάζουν κατακόρυφοι. Δεν είναι όμως στην πραγματικότητα. Αν τους προεκτείνουμε νοητά προς τον ουρανό σχηματίζεται μια πυραμίδα. 2) Η καμπυλότητα του δαπέδου: το δάπεδο μοιάζει επίπεδο. Δεν είναι όμως στην πραγματικότητα. Στο δάπεδο σχηματίζεται μία ελαφρά καμπυλότητα με κατεύθυνση προς τα πάνω. Το δάπεδο κατά κάποιο τρόπο «φουσκώνει». 3) Η μείωση και η ένταση των κιόνων: η διάμετρος των κιόνων μειώνεται προοδευτικά προς τα πάνω. Οι κίονες, δηλαδή, «αδυνατίζουν» προοδευτικά προς τα πάνω. Αυτό ονομάζεται «μείωση». Όμως, αυτή η κλίση δεν είναι απόλυτη. Στο ένα τρίτο περίπου του ύψους του κίονα υπάρχει μία ξαφνική διαπλάτυνση. Αυτό ονομάζεται «ένταση». Με την «ένταση» δημιουργείται η εντύπωση ότι ο κίονας «δυναμώνει» προκειμένου να αντέξει το βάρος του οικοδομήματος. 4) Ο βηματισμός των κιόνων: οι αποστάσεις μεταξύ των κιόνων δεν είναι ίδιες, αν και δίνουν αυτή την εντύπωση.

Το Ερέχθειο Το Ερέχθειο είναι ένας ναός ιωνικού ρυθμού. Ως προς το αρχιτεκτονικό του σχέδιο δεν είναι ένας τυπικός αρχαίος ελληνικός ναός αλλά έχει ιδιόμορφο αρχιτεκτονικό σχέδιο με στοές στις τρείς πλευρές του. Το Ερέχθειο σχετίζεται με το μύθο της διαμάχης του Ποσειδώνα με την Αθηνά για την ονομασία της πόλης. Δυτικά του Ερεχθείου βρισκόταν η ιερή ελιά που φύτεψε η θεά Αθηνά. Στη νότια στοά του Ερεχθείου διακρίνονται τα σημάδια από την τρίαινα του Ποσειδώνα. Στην βόρεια στοά του Ερεχθείου βρίσκεται ο τάφος του μυθικού βασιλιά Κέκροπα. Η στοά αυτή δεν στηρίζεται σε κίονες αλλά σε αγάλματα νέων γυναικών, που είναι γνωστές ως «Καρυάτιδες». «Καρυάτιδες» είναι οι κοπέλες που κατάγονται από τις Καρυές, μια πόλη της Πελοποννήσου. Το Ερέχθειο πήρε το όνομά του από το μυθικό βασιλιά Ερεχθέα που λατρευόταν σε μία αίθουσα του ναού.

Image Gallery

Τα μνημεία της Ακροπόλεως

Πρώτο επίπεδο: To Hρώδειο. To Ηρώδειο βρίσκεται στους πρόποδες του λόφου της Ακροπόλεως. Δεύτερο επίπεδο: Τα μνημεία του λόφου της Ακροπόλεως: Από αριστερά: 1) Τα Προπύλαια και δίπλα ο ναός της Αθηνάς Νίκης. Στο ναό της Αθηνάς Νίκης γίνονται εργασίες αποκατάστασης και διακρίνεται μέσα από τις σκαλωσιές. 2) Το Ερέχθειο 3) Ο Παρθενώνας Τρίτο επίπεδο: Πίσω από τον Παρθενώνα, στο βάθος, διακρίνεται ο λόφος του Λυκαβηττού.

Αναπαράσταση των μνημείων της Ακροπόλεως

Στο ιερό της Ακροπόλεως λατρευόταν κατά κύριο λόγο η θεά Αθηνά, η θεά της σοφίας και θεά προστάτιδα της πόλεως. Διακρίνουμε το άγαλμα της Αθηνάς. Η θεά ως θεά προστάτιδα της πόλεως αναπαρίσταται πάνοπλη: με δόρυ, ασπίδα και περικεφαλαία.

Παρθενώνας: Λεπτομέρεια

Ερέχθειο

Στο Ερέχθειο λατρευόταν η θεά της σοφίας Αθηνά, ο θεός της θάλασσας Ποσειδώνας, ο μυθικός βασιλιάς Ερεχθέας που είχε τη μορφή φιδιού, ο αδελφός του Ερεχθέα Βούτης και ο μυθικός βασιλιάς Κέκροπας που ήταν από τη μέση και πάνω άνθρωπος και από τη μέση και κάτω φίδι. Στο Ερέχθειο κατοικούσε σύμφωνα με το μύθο το ιερό φίδι της Αθηνάς.

Ερέχθειο: Η στοά των Καρυάτιδων

Η στοά των Καρυάτιδων ανεγέρθηκε ως ταφικό μνημείο του μυθικού βασιλιά Κέκροπα. Οι Καρυάτιδες περιβάλλουν το σημείο όπου είχε ενταφιαστεί ο μυθικός βασιλιάς.

Ο ναός της Αθηνάς Νίκης

Ανεβαίνοντας στον ιερό λόφο ο επισκέπτης αντικρίζει δεξιά των Προπυλαίων ένα μικρό κομψό ναό αφιερωμένο στη θεά Αθηνά ως θεά της Νίκης. Όταν ακόμη στο λόφο της Ακροπόλεως βρισκόταν το ανάκτορο της πόλεως, στη θέση του ναού της Αθηνάς Νίκης βρισκόταν ένας πύργος του οχυρωματικού περιβόλου.

Τα Προπύλαια (στο κέντρο) και ο Ναός της Αθηνάς Νίκης (δεξιά)

Οι ιεροί ναοί της Ακροπόλεως περιβάλλονται από οχυρωματικό περίβολο με επιβλητική είσοδο, τα Προπύλαια. Πριν αναγερθούν οι ιεροί ναοί, στο λόφο της Ακροπόλεως βρισκόταν το ανάκτορο της πόλεως. Σε αυτή τη μακρινή εποχή ανάγεται η οικοδόμηση του οχυρωματικού περιβόλου.